De gendervonk is net zoals andere vonken één die moet overslaan
Begrip, steun en aanvaarding zijn broodnodig voor transgender personen. Toch is dit niet altijd voor iedereen even vanzelfsprekend. Die vonk heeft dan meer tijd nodig, en zo is deze pagina ontstaan. Eens de vonk is overgeslagen begrijp je dat gender niet altijd in een hokje past en dat niet iedereen met zijn of haar gewenste genderidentiteit door het leven kan gaan. De gendervonk zorgt er ook voor dat je begrijpt dat door het leven gaan met je gewenste genderidentiteit ook moeilijkheden met zich mee kan brengen.
Gendervonk wilt het verhaal vertellen van twee fictieve transgender personen die elk ingrijpende lichamelijke veranderingen ondergingen of zullen ondergaan. Niet het verhaal van hun transitie of verleden, maar hun leven zoals het nu is. De dagelijkse obstakels die sommige transgender personen moeten overwinnen zijn aangrijpend gezien hun alledaagse context. Daarom is het belangrijk dat ook jij, iemand die deze personen niet kent, weet wat ze doormaken en welke rol jij in hun verhaal speelt. Zo kan ook jij een bondgenoot zijn voor een transgender persoon.
Deze pagina is het product van de bachelorproefpaper van Jantien Debyser, studente Toegepaste Psychologie aan Howest Brugge.
De personages
Sarah is 45 jaar en een transvrouw. Ze kleedt zich sinds zes maanden als vrouw wanneer ze alleen thuis is. Ze is er nog maar sinds kort klaar voor om ook als vrouw de deur uit te gaan. Een maand geleden heeft ze aan haar dichte vrienden en familie verteld dat ze zich identificeert als vrouw. Dit gevoel kon ze nog niet zo lang thuisbrengen en een naam geven, maar dat er iets niet klopte wist ze al lang. Dat ze vanaf nu niet langer door het leven wilt gaan als man is een ingrijpende beslissing die noodzakelijk is voor haar gezondheid. Ze staat nu op de wachtlijst om te beginnen aan een hormonale behandeling. Het wachten op deze behandeling is zwaar: ze is er klaar voor om als vrouw door het leven te gaan en daarvoor zijn deze hormonen van groot belang voor haar. Ze gaat als vrouw door het leven door eerder vrouwelijke kleding te dragen. Ze draagt sieraden, nagellak en heeft een pruik gekocht. Eens ze met de hormonale behandeling kan starten verwacht ze dat haar lichaam meer vrouwelijke kenmerken zal vertonen door de kleine veranderingen, zoals een zachte huid en minder hoekigheid in haar gezicht. Binnenkort heeft ze haar eerste afspraak voor een behandeling die voor minder beharing zal zorgen. Daar kijkt ze enorm naar uit. Al haar hele leven was ze opzoek naar zichzelf en nu heeft ze een manier gevonden om zichzelf te kunnen zijn. Ze staat elke dag voor nieuwe uitdagingen die niet altijd even gemakkelijk zijn om te overkomen. Sarah heeft donkere tijden gekend maar is vastberaden om hier door te komen.
Abel is een 22-jarige transman. Tijdens zijn puberteit worstelde hij al met het feit dat zijn lichaam steeds meer vrouwelijke kenmerken vertoonde. Zijn rondingen kon hij moeilijk aanvaarden en tijdens zijn maandstonden vertoonde hij zeer depressieve symptomen. Toen hij vijf jaar geleden van een van zijn vriendinnen hoorde dat iemand in haar familie transgender was, vielen er meerdere puzzelstukjes plots in elkaar. Abel zocht die avond meer informatie op over wat dat was, ‘transgender-zijn’. Hij besefte nu dat er niets mis was met hem, dat hij geen ziekte of aandoening had. Er was effectief een woord voor hoe hij zich voelde, en daar kon iets aan gedaan worden! Zijn coming-out was een van de zwaarste dingen die hij moest doen, maar dit was een nodige stap om een leven te kunnen leiden waarin hij zichzelf kon zijn. Hij koos ervoor om meerdere operaties en behandelingen te ondergaan die ervoor zorgen dat hij minder vrouwelijke en meer mannelijke uiterlijke kenmerken vertoonde. Nu, enkele jaren later, zijn er nog steeds moeilijke momenten. De donkere jaren tijdens en na zijn puberteit hebben een grote impact op hem nagelaten. Ook in het dagelijkse leven ervaart hij nog steeds moeilijkheden. Toch kan hij nu na al die jaren echt zichzelf zijn: hij gaat door het leven zoals hij dat altijd al gewild heeft; als een man.
De verhalen
Sarah doet inkopen
Sarah moet vandaag inkopen doen: ze organiseert een etentje met haar familie. Ze is genoodzaakt om op het drukste moment van de dag naar de winkel te gaan. Dit is een van de eerste keren dat ze als vrouw naar buiten komt en ze heeft zich nog niet geout in deze buurt. Ze is zich nog zeer bewust van zichzelf en haar uiterlijk: haar hormonale behandeling die ervoor zal zorgen dat ze meer vrouwelijke uiterlijke kenmerken vertoont, begint pas over enkele maanden. Ze is vrouwelijk gekleed en heeft een pruik op, maar toch stemt haar uiterlijk nog niet volledig overeen met hoe ze haar voelt. Omdat ze zich zo bewust is van zichzelf en hoe ze eruitziet, vreest ze ervoor dat alle ogen op haar gericht zullen zijn. Ze moet zichzelf minutenlang moed inpraten om de auto buiten te komen en de winkel binnen te stappen. Ze is bang voor negatieve reacties van anderen en onbegrip. Deze angst belemmert haar zeer sterk.
Jouw rol
Wanneer je boodschappen aan het doen bent en Sarah toevallig zou zien of zou tegenkomen, wees dan gewoon beleefd tegen haar. Net zoals je respect toont aan andere mensen. Jouw genderidentiteit doet er niet toe op dat moment en de hare ook niet. Als je jezelf erop betrapt toch net iets lang gekeken te hebben of jullie blikken kruisen, glimlach dan gewoon vriendelijk naar elkaar of knik beleefd. Zo weet Sarah dat het kijken niet bedoeld was om haar af te schrijven en dat je het begrijpt. Op die manier laat je ook blijken dat je geen oordeel velt.
Abel bij de dokter
Abel heeft vandaag een afspraak in het ziekenhuis voor enkele routineonderzoeken om zich te laten testen op verschillende allergieën. Zijn identiteitskaart is nog niet up-to-date: zijn geslachtsaanduiding is nog niet aangepast. Er staat dus nog een ‘V’ waar eigenlijk een ‘M’ zou moeten staan. Zijn nieuwe naam staat hier wel al op. Wanneer de verpleger hem oproept uit de wachtzaal, spreekt hij hem aan met ‘mevrouw J.’. Dit is voor Abel een pijnlijk moment, hij voelt zich onmiddellijk geviseerd door de andere wachtende patiënten. Hij wilt volop door het leven gaan als man en die erkenning ook krijgen van anderen. Momenten als deze voelen voor hem aan als een gigantische stap achteruit. De weg van de wachtzaal naar de onderzoekskamer duurde nog nooit zo lang.
Jouw rol
Deze ongemakkelijke situatie was te voorkomen door geen geslacht te veronderstellen. De verpleger veronderstelde op basis van de identiteitskaart van Abel dat hij een ‘mevrouw’ was, wat ook niet zo raar is gezien er nog een ‘V’ op stond. Toch had de verpleger verder kunnen kijken dan de geslachtsaanduiding op de identiteitskaart. Dan had hij gezien dat de voornaam eerder mannelijk was. Door gewoon Abels achternaam te zeggen veronderstel je niemands geslacht en kan je niemands gevoelens onbedoeld kwetsen. Door het vragend te zeggen klinkt het ook beleefder dan puur iemands achternaam luidop te zeggen.
Zit jij op dat moment ook toevallig in de wachtzaal? Concentreer je dan terug op je boekje, scroll verder op je smartphone of herstart je conversatie. Nastaren is nergens voor nodig!
Sarah in de openbare wc
Sarah beslist dat het tijd is voor haar om er even tussenuit te gaan. Ze trekt er in haar eentje op uit en gaat een weekend naar Brussel. Vandaag voelt zich goed en zelfzeker: niemand hier kent haar en zij kent niemand hier. Wat een bevrijdend gevoel! Na een heerlijke lunch beslist ze een wandeling te maken. Tijdens deze wandeling moet ze plots erg nodig plassen. Een openbare wc is de enige oplossing. Net zoals de anderen in de wachtrij betaalt Sarah €0,50. Plots beseft ze dat ze voor het eerst een vrouwen wc zal binnengaan. Ze moedigt zichzelf aan en zet voorzichtig de eerste stappen naar de vrouwen wc. Het is een dubbel gevoel: eindelijk kan ze de wc met het vrouwenicoontje binnenstappen, maar tegelijk voelt ze een angst om anderen van streek te brengen of negatieve commentaren te ontvangen. Alsof deze stress nog niet genoeg was, corrigeert de wc-vrouw haar wanneer ze de wc-ruimte voor vrouwen binnenstapt. ‘Dat is de vrouwen wc hé.’. Sarah zucht en gaat toch binnen, wetende dat iedereen de opmerking van de wc-vrouw gehoord heeft.
Jouw rol
Genderinclusieve toiletten zijn niet de oplossing voor alle transgender personen. Sarah wilt volop als vrouw door het leven gaan en wilt niet nog eens (letterlijk) in een apart (wc)hokje geduwd worden. Ben jij toevallig aanwezig op dat moment? Maak daar dan geen groot probleem van. De wc-hokjes zijn afgesloten en jullie zijn er allemaal ook maar gewoon om gebruik te maken van de wc. Al ken je elkaar niet, toch heb je een impact op elkaar. Jouw handelingen en uitspraken hebben een invloed op iemand anders. Kruisen jullie blikken in de spiegel wanneer jullie jullie handen wassen?
Een vriendelijke glimlach of een beleefde knik zijn dan niet misplaatst! Je kan ook op het moment zelf ingrijpen en de wc-vrouw vertellen dat dergelijke uitspraken kwetsend en misplaatst kunnen zijn.
Abel op school
Abel ontdekte dat hij eigenlijk een jongen was toen hij nog in het middelbaar zat. Hij durfde er niet voor uitkomen omdat hij dacht dat zijn medeleerlingen en leerkrachten dit niet oké zouden vinden. Toch besloot hij uit de kast te komen, in de hoop dat zijn school en de medeleerlingen hier goed op zouden reageren. Hij werd nadien uitgesloten door zijn medeleerlingen. Hij schaamde zich voor zichzelf en vermeed sociale contacten. Omdat hij zich zo slecht voelde kon hij zich niet meer concentreren op schoolwerk en waren zijn schoolresultaten minder goed dan voordien. De leerkrachten merkten dit op, maar schreven het verkeerdelijk toe aan luiheid en demotivatie. Daarbovenop werd hij verplicht om de lessen Lichamelijke Opvoeding met de meisjes mee te volgen, wat voor ongemakkelijke situaties in de kleedkamers zorgde. Hij voelde zich onbegrepen door iedereen en was eenzaam.
Jouw rol
Op school is het belangrijk dat zowel de leerkrachten als het bestuur op de hoogte zijn van Abels coming-out om dit voldoende te kaderen bij zijn medeleerlingen. Zo kan er op tijd ingegrepen worden in het geval van pesten en dergelijke meer.
Dat Abel verplicht wordt om zich om te kleden bij de meisjes en de lessen LO met hen mee te volgen is eigenlijk niet oké. Het beste is om samen met hem en met de klas te bespreken hoe zij zich hierover voelen, wat hun wensen hier zijn. Doordat je dan ook al gekaderd hebt wat ‘transgender-zijn’ is bij de leerlingen, kunnen zij hier een volwassen beslissing over maken. Meer informatie over ‘transgender-zijn’ op school vind je op deze pagina’s van het Transgender Infopunt. Ken jij iemand die zich in deze situatie bevindt? Raad de school en leerkrachten dan aan om eens een kijkje te nemen op de website van het Transgender Infopunt.
Sarah gaat shoppen
Sarah gaat voor het eerst zélf shoppen in een winkelcentrum als vrouw. Voordien bestelde ze kleren online en werden die bij haar thuis afgeleverd. Dit was voor haar tot nu toe de veiligste optie. Ze verlangt ernaar om eens in de vrouwenafdeling van een kledingwinkel kleren te kopen. Ze heeft afgesproken met haar zus om te shoppen. In een van de winkels is er een lingerie afdeling. Ze voelt zich zeer onzeker, maar wilt zichzelf pushen om er toch binnen te gaan. Ze gaat nu toch als vrouw door het leven, dan is het toch normaal om ook gewoon in de winkel ondergoed te passen en te kopen? Samen met haar zus bekijkt ze beha’s en besluit ze er een te passen. Ze voelt de ogen op haar rug branden maar zet door en wandelt naar de paskamers. Toch is ze opgelucht wanneer ze ziet dat een van de paskamerruimtes onbemand is en ze zonder blikken of staren van het personeel haar beha kan passen.
Jouw rol
Sarah is een gewone vrouwelijke klant zoals de andere vrouwen in deze winkel. Dat ze beha’s wilt passen is dus niet uitzonderlijk. Als personeelslid hoef je hier dus niet op in te gaan: ze is een potentiële klant. Haar helpen wanneer je merkt dat ze de verkeerde maten mee heeft, zoals je bij andere klanten zou doen, mag natuurlijk wel.
Shop jij op dat moment toevallig ook in die winkel en zie je Sarah? Helemaal niets om over te panikeren! Sarah is daar namelijk met hetzelfde doel als jij: kleren kopen. Niet meer en niet minder. Een vriendelijke knik of glimlach wanneer jullie ogen kruisen kan dus zeker!
Abel zoekt hulp
Abel voelt zich al verschillende weken niet goed. Depressieve stemmingen zijn vaker wel dan niet aanwezig. Hij voelt zich uitgeput en zou het liefst zijn appartement niet meer verlaten. Hij bestelt al dagen aan een stuk eten dat bij hem aan de deur afgeleverd wordt en heeft zijn vrienden en familie al enkele weken niet meer gezien. Zijn hoofd staat er niet naar en hij kan de nodige energie om hen onder ogen te komen niet meer opbrengen. Hij weet dat het nu tijd wordt om hulp te zoeken, maar de angst om niet serieus genomen te worden is te groot. Hij heeft nu toch wat hij wilt? Hij gaat nu toch gewoon als man door het leven en heeft het lichaam waar hij jaren naar verlangde? Gaan artsen of psychologen hem wel serieus nemen? Deze vragen weerhouden hem ervan om opzoek te gaan naar de hulp die hij nodig heeft.
Jouw rol
Abel zit duidelijk niet goed in zijn vel. Als omstaander is het niet gemakkelijk om zulke dingen op te merken, laat staan hierop te reageren. Wist je dat 45% van de transgender personen de stap naar psychologische of medische hulp niet durft zetten? En dat 31% bang is voor vooroordelen van hulpverleners? De weg naar deze hulpverlening is voor Abel helemaal niet vanzelfsprekend. Met dit in het achterhoofd weet je nu dus ook dat Abel zich ongelukkig kan voelen, ook al heeft hij nu ‘alles wat hij wilde’. Zijn geluk hangt af van meer dan alleen zijn genderidentiteit. Sinds zijn transitie kan hij zichzelf zijn, maar dat wilt niet zeggen dat hij nu ook gelukkig ‘moet’ zijn. Er zijn meer zaken die depressieve stemmingen kunnen veroorzaken dan alleen iemands genderidentiteit.
Sarah op het werk
Sarah werkt al jaren aan de balie in een groot bedrijf met veel aanzien. Ze houdt zich vooral bezig met netwerken en externe communicatie. Telefoontjes plegen, contacten leggen en klanten ontvangen is dus iets waar ze al jaren ervaring in heeft. Sinds haar coming out op de werkvloer twee weken geleden, voelt ze dat de sfeer veranderd is. Haar collega’s zeiden dan wel dat ze het helemaal oké vinden maar toch blijven ze over ‘hem’ en ‘zijn’ spreken wanneer ze het over Sarah hebben. Zulke woorden kwetsen haar en blijven haar aan haar pijnlijk verleden herinneren. Bij netwerking legt Sarah altijd de eerste contacten over de telefoon. Wanneer ze deze klanten dan ontvangt ziet ze dat ze niet verwacht hadden dat ze een vrouw zou zijn, haar stem klinkt eerder mannelijk dan vrouwelijk. Sarah voelt op die momenten de grond van onder haar voeten zakken.
Jouw rol
Sarahs gender veronderstellen op basis van haar stem lijkt bijna vanzelfsprekend. Dan is het ook niet raar dat haar klanten even verbaasd opkijken wanneer ze zien dat de persoon waarmee ze contact hadden geen man was, zoals ze dachten. Die verbazing op zich is niet zo vreemd, je had je namelijk voorbereid op een ontmoeting met een man. Toch hoef je deze verbazing niet langer dan enkele seconden te laten duren: het is nu een vrouw, oké. ‘So what?’ zou je eigenlijk in jezelf moeten denken. Ze is nog steeds dezelfde persoon als met wie je contact hebt gehad.
Mensen niet aanspreken met hun gewenste naam en/ of voornaamwoorden kan ontzettend kwetsend zijn. Misschien bedoel je het niet altijd slecht en moet je die oude gewoonte nog doorbreken, maar probeer er toch op te letten. Niemand wordt graag aangesproken alsof ze een andere genderidentiteit hebben dan waarmee ze zichzelf identificeren. Betrap je jezelf er toch op dat je Sarah nog met haar oude naam aanspreekt? Excuseer je dan beleefd. Wanneer je twijfelt over hoe iemand aangesproken wilt worden kan je dit beleefd en discreet vragen, op die manier ben je er zeker van dat je niemands gevoelens kwetst.
Abel op date
Abel gaat voor het eerst sinds zijn operaties en behandelingen op date. Hij leerde het meisje waarmee hij afgesproken heeft kennen via de dating app Tinder. Vanavond ontmoeten ze elkaar voor het eerst in het echt, na enkele weken te spreken via sociale media. Abel is redelijk zelfzeker over zijn uiterlijk en vindt niet dat hij nog veel vrouwelijke kenmerken vertoont. Waar hij zich echt zorgen over maakt is zijn verleden. Wanneer vertel je iemand dat je vroeger eigenlijk door het leven ging als het andere gender? Moet je dat wel vertellen? Hoe vertel je dat aan iemand? Deze vragen spoken door zijn hoofd wanneer hij zich klaarmaakt. Hij ziet zichzelf in de spiegel en ziet de littekens op zijn borstkas. Als de date goed gaat zal ze die littekens ooit wel te zien krijgen, dus hij zou er sowieso niet onderuit kunnen komen. Hij probeert deze gedachten van zich af te zetten zodat hij relaxed naar de date kan vertrekken.
Jouw rol
Op wie je valt is persoonlijk, dat staat vast. Maar je er bewust van zijn dat op date gaan, iets wat eigenlijk net heel leuk moet zijn, voor Abel een struikelblok kan zijn is ook belangrijk. De gedachten die hij heeft over wanneer hij zoiets aan zijn date of een potentiële partner moet vertellen kunnen overweldigend zijn en ervoor zorgen dat hij liefdesrelaties zou vermijden. Met dit in je achterhoofd kan je dus begrijpen dat zelfs iets wat spannend is om leuke redenen, voor Abel spannend is om minder leuke redenen.
Meer info
Zit je na het lezen van deze situaties met vragen? Op de website www.transgenderinfo.be vind je alle informatie over het transgenderthema. Contacteer het Transgender Infopunt gratis en anoniem via contact@transgenderinfo.be of 0800 96 316.